Żony profesora Knastera

Dwie żony profesora Knastera - Maria Morska i Regina Lewandowska primo voto Szpalerska - były jak dwa przeciwne światy. Pierwsza miała duszę artystyczną, była feministką, publicystką i znaną w okresie międzywojennym skandalistką, druga - pielęgniarka z wykształcenia - była troskliwą matką i opiekunką domowego ogniska.

Informacje o Reginie Szpalerskiej-Knasterowej pochodzą bezpośrednio od jej córki z I małżeństwa Elżbiety Jansson z domu Szpalerskiej.

Maria Morska to pseudonim artystyczny Anny Frenkiel, przez przyjaciół nazywanej Niutą. Urodziła się ok. 1895 w spolonizowanej rodzinie żydowskiej w Kaliszu. Jej dziadek był rabinem, ojciec Józef Frenkiel - lekarzem, a siostra Alicja Eber - malarką, żoną znanego warszawskiego architekta Edwarda Ebera.

Maria była aktorką teatralną i kabaretową, znaną publicystką i feministką. Ukończyła angielską szkołę z internatem w Broadstairs koło Dover. Po powrocie do Polski zaczęła grać w lubelskim kabarecie Wesoły Ul obok Hanki Ordonówny. Następnie wyjechała do Warszawy, gdzie otrzymała niewielką rolę w Teatrze Polskim. Później stała się znaną deklamatorką utworów Skamandrytów w warszawskiej kawiarni Pod Picadorem. Nazywano ją jedynaczką Skamandrytów. Łączył ją platoniczny romans z Antonim Słonimskim, podkochiwała się w niej Anna Iwaszkiewicz (żona Jarosława), przyjaźniła się z Marią Pawlikowską-Jasnorzewską i Ireną Krzywicką (wieloletnią towarzyszką życia Tadeusza Boya-Żeleńskiego).

Poznali się z Bronisławem Knasterem w Paryżu, gdzie w latach 1911-1914 studiował on (wzorem ojca Ludwika - znanego warszawskiego lekarza) medycynę i nauki przyrodnicze. W lipcu 1914 przyjechali na wakacje do Polski i wzięli ślub w Dąbrowie Tarnowskiej, gdzie dziadek Marii był rabinem. Wybuch Wielkiej Wojny sprawił, że Bronisław podjął decyzję o pozostaniu w kraju. Pracował w Czerwonym Krzyżu, Komitecie Obywatelskim miasta Warszawy i w tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1915 Knasterowie osiedlili się w Warszawie, gdzie Bronisław rozpoczął studia matematyczne na otworzonym właśnie Uniwersytecie Warszawskim zakończone doktoratem w 1923 (z przerwą w okresie wojny bolszewickiej, kiedy był ochotnikiem w Wojsku Polskim, lekarzem w stopniu kaprala; niosąc pomoc rannemu żołnierzowi rosyjskiemu, zaraził się rzadką odmianą malarii, na którą cierpiał już do końca życia). Knaster habilitował się w 1925 i wykładał na Uniwersytecie do 1939, z przerwą w latach 1933-34, kiedy prowadził równolegle cykle wykładów w Pradze, Brnie i Wiedniu.

Maria od 1933 publikowała w "Wiadomościach Literackich" felietony społeczno-polityczne jako Marjusz Dawn. Była bardzo krytyczna wobec sytuacji w nazistowskich Niemczech, którą określała słowami "wariaci rzucili się na swoich lekarzy". Jednym z jej najbardziej znanych artykułów było "Męczeństwo kobiety niemieckiej" dotyczące nasilającej się dyskryminacji kobiet w III Rzeszy. Pisała w nim: Kobieta-człowiek przeżywa dziś w Niemczech tragedię tym większą, że ma przeciwko sobie nie tylko klikę rządzącą, ale i kuchty triumfujące, i jędze wojenne gotowe co roku dostarczać mięsa dla armat. Ale walka z kobietami nie jest łatwa. Szkoła hitlerowska znajdzie swoją kontrwagę w wychowaniu domowym. W kuchniach, do których wygnano światłe kobiety, jak w katakumbach przechowają ideały naszej cywilizacji.

Po wybuchu II wojny światowej Maria wraz z kochankiem - lekarzem Hermanem Rubinrautem - wyjechała do Lwowa, gdzie przebywał już Bronisław (w latach 1939-41 i 1944-45 był profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza). Przez jakiś czas małżeństwo ukrywało się wspólnie z kochankiem Morskiej w niewielkim ukrytym pokoiku w mieszkaniu szkolnej przyjaciółki Marii. Obaj panowie podczas niemieckiej okupacji zostali karmicielami wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym prof. Rudolfa Weigla. Po wojnie Morska miała przedstawić wspólny pobyt w ciężkich warunkach w jednym pokoju we Lwowie Irenie Krzywickiej, inspirując ją do napisania opowiadania "Zamurowany świat".

W 1945 Knaster wyjechał do Krakowa, a Morska wróciła do Warszawy, gdzie rozpoczęła współpracę z "Polską Zbrojną", gdzie publikowała tym razem jako Mariusz Dawn (zmiana ortografii imienia). Zmarła na atak serca 23 V 1945. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Jest bohaterką książki biograficznej Hanny Faryny-Paszkiewicz "Opium życia, niezwykła historia Marii Morskiej, muzy skamandrytów" (wydawca Jeden Świat, 2008).

Regina Lewandowska, primo voto Szpalerska urodziła się w 1907 na Kujawach. Wykształcenie zdobyła w Warszawie, gdzie ukończyła kursy pielęgniarskie. W 1932 wyszła za mąż za Stefana Szpalerskiego. Wynajęli mieszkanie w kamienicy, w której mieszkali już Knasterowie (Bronisław i Maria). Między młodymi małżeństwami nawiązała się bliska znajomość. Po wybuchu wojny w 1939 urodziła się córka Szpalerskich - Elżbieta. Stefan Szpalerski wstąpił do Armii Krajowej. Walczył w Powstaniu Warszawskim, gdzie został śmiertelnie ranny i umarł w sierpniu 1944. Regina Szpalerska i Bronisław Knaster spotkali się ponownie po wojnie. Oboje owdowiali. Postanowili pobrać się i zamieszkać we Wrocławiu. Regina zrezygnowała z pracy zawodowej, zajmowała się córką i domem.

W domu Knasterów często podejmowało się gości z zagranicy. Ambicją Reginy było, aby przyjąć ich jak najlepiej, chociaż w powojennym Wrocławiu było to prawdziwym wyzwaniem. Trudno było zdobyć prowiant, brakowało gazu i elektryczności. Regina Knasterowa posiadała niezwykły talent kulinarny i zawsze potrafiła wyczarować niezwykłe dania. Było to doceniane przez gości i przyjaciół profesora. Kiedy po wielu latach od poprzedniej wizyty został przez Knastera zaproszony do Wrocławia prof. Karl Menger z USA, odpisał, że chętnie przyjedzie, i że nadal pamięta smak karpia pani Reginy, którym był ugoszczony w czasie poprzedniej wizyty. Bywalcy knasteriów - słynnych seminariów matematycznych odbywających się w domu profesora - także wspominają pyszne kanapki, którymi zawsze częstowała profesorowa.

Regina Knasterowa była dużym wsparciem dla męża. Stworzyła dom, w którym mógł on się oddać pracy naukowej, nie troszcząc się o praktyczną stronę życia codziennego. Była osobą skromną. Nie dbając o własne wygody, często pomagała innym. Kochała muzykę i dużo czytała. Była zawsze pogodna i życzliwa ludziom, czym zyskała sobie wielu przyjaciół. Bronisław Knaster odwdzięczał się jej opieką i troską o obie bliskie mu kobiety, stawiając zawsze na pierwszym miejscu potrzeby żony i córki. Po śmierci męża w 1980 Regina mieszkała samotnie we Wrocławiu, a w 1993 wyjechała do Szwecji, gdzie zamieszkała z córką i jej rodziną. Zmarła w 2001 roku. Jest pochowana na cmentarzu w Uppsali.