Sudoku

Sudoku - najpopularniejsza łamigłówka świata - jest oparte na bardzo prostych zasadach. Jest to kwadratowa tablica złożona z 9 kwadratów, z których każdy podzielony jest także na 9 kwadratów. W niektóre pola wpisane są cyfry od 1 do 9. Pozostałe pola należy uzupełnić, tak aby każda cyfra pojawiła się tylko raz w każdym wierszu, w każdej kolumnie i w każdym z 9 dużych kwadratów. Z pozoru zadanie wydaje się łatwe, lecz w rzeczywistości stopień trudności tej łamigłówki może być bardzo zróżnicowany. Oczywiście rozwiązanie nie wymaga wykonywania żadnych rachunków, ale bez logicznego myślenia jego odkrycie jest niemożliwe.

Sudoku nie jest też wcale japońskim wynalazkiem (choć nazwa sudoku tak). Jego protoplastą były kwadraty łacińskie wymyślone w 1783 r. przez szwajcarskiego matematyka, Leonarda Eulera. Były to kwadraty złożone z liter alfabetu łacińskiego, w których każda litera pojawiała się tylko raz w każdym wierszu i każdej kolumnie, np.

A B D C
C D B A
B A C D
D C A B

Kwadraty łacińskie to pojęcie wykorzystywane także w statystyce, przy badaniu zagadnień opisywanych przez dwie zmienne ograniczające (np. dni tygodnia – reprezentujące wiersze – i różne przejścia graniczne – reprezentujące kolumny). Następnie poszczególnym pozycjom tabeli są przypisywane np. różne typy podróżnych przekraczających granicę, w taki sposób, żeby każdy pojawił się tylko raz w rzędzie i raz w kolumnie oraz średni czas oczekiwaniu w danym dniu na odpowiednim przejściu. Dzięki takiej organizacji danych eksperymentalnych da się przy użyciu metod statystyki łatwo stwierdzić, którędy warto kierować dany rodzaj ruchu granicznego lub w jakiego rodzaju zmiany na których przejściach granicznych warto inwestować.

Zadania sudoku, jakie znamy współcześnie, zostały opublikowane po raz pierwszy w 1981 roku w rubryce łamigłówkowej nowojorskiej gazety „Dell Magazine’s” pod nazwą „Number Place” (i do dziś są tam pod tą nazwą drukowane). W 1984 roku japońska firma Nikoli – potentat w branży łamigłówek – odkryła łamigłówki liczbowe z „Dell Magazine’s” i zaprezentowała je pod nazwą "Suuji Wa Dokushin Ni Kagiru" (co znaczy liczby, które muszą być samotne), którą później skrócono do sudoku (su=liczba, doku=samotny). Japończycy od razu pokochali sudoku. Już w 1986 r. stało się ono najlepiej sprzedająca się w tym kraju łamigłówką (nadal produkuje się tam ponad 60 000 wersji zagadek sudoku miesięcznie).

Podczas gdy Japonię opanowało szaleństwo sudoku, w Europie zainteresowanie tymi łamigłówkami było ledwie zauważalnie. Sytuacja zmieniła się, gdy pod koniec 2004 r. Wayne Gould, emerytowany sędzia z Hong Kongu, programista i miłośnik łamigłówek, odwiedził Londyn w celu przekonania wydawcy „The Times” do ich opublikowania. Podarował gazecie program swojego autorstwa generujący diagramy o różnych poziomach trudności. I tak 12 listopada 2004 „The Times” wydrukował pierwsze „europejskie” sudoku. Tak brzmi wersja oficjalna, chociaż już od 2001 roku w Polsce takie łamigłówki pod nazwą "9 po 9" publikował miesięcznik "Wiedza i Życie" w swojej rubryce łamigłówkowej "Puzzeland" redagowanej przez Marka Penszkę.

Opublikowanie sudoku w „The Times” wyzwoliło lawinę jego popularności na całym świecie. Pod koniec maja 2005 roku sudoku było już drukowane regularnie w wielu międzynarodowych gazetach, np.: „The Daily Telegraph”, „The Independent”, „The Guardian”, „The Sun” oraz „The Daily Mirrror”. Także w Polsce tysiące fanów codziennie rozwiązuje sudoku publikowane w dziennikach i portalach internetowych (np. w „Gazecie Wyborczej” stopień trudności rośnie z dniem tygodnia od najłatwiejszego w poniedziałki do trudnego w soboty). Obecnie sudoku dostępne są także w formie radiowej, telewizyjnej, gier karcianych, planszowych, komputerowych i w telefonach komórkowych. W wielu gazetach zastąpiły one zwykłe krzyżówki, kąciki szachowe czy brydżowe. Media określiły sudoku mianem „kostki Rubika XXI wieku” i „najszybciej rozprzestrzeniającą się łamigłówką, jaka kiedykolwiek podbiła świat”. A trzeba przyznać, że jest to rozrywka zaraźliwa i uzależniająca. Ale to wyjątkowo bezpieczny i wręcz zbawienny dla naszego umysłu nałóg.

Sudoku jest też dostępne w formie gry planszowej (w wersji obrazkowej dla dzieci i liczbowej dla dorosłych). Wydane zostało przez kilka firm:

• Kod sudoku - Brio Polska
• SuDoku - Trefl
• The Sudoku Game - Winning Moves.

Od drukowanych łamigłówek wersję planszową odróżnia to, że może być grą towarzyską dla 4 osób. Oprócz 44 gotowych diagramów gra zawiera puste plansze, na które można przepisywać (markerem suchościeralnym) diagramy drukowane w gazetach. Rozwiązania układa się za pomocą plastikowych klocków z liczbami. Gra ma duże walory edukacyjne, gdyż plansze są tak zaprojektowane, aby uczyły strategii rozwiązywania takich zagadek.

Inne warianty

Istnieje bardzo dużo odmian sudoku na diagramach płaskich (przykłady można znaleźć tutaj). Są też wersje trójwymiarowe, np. sudokube będące połączeniem tradycyjnego sudoku i kostki Rubika albo Spheroku - sudoku rozwiązywane na sferze.

Zawody

Od 2006 roku w rozgrywane są Mistrzostwa Polski w Sudoku, a także mistrzostwa świata i międzynarodowe zawody pucharowe SudokuCup. We Wrocławiu od 2009 roku Międzyszkolny Turniej Sudoku dla Szkół Podstawowych organizuje SP 109, a od 2012 roku odbywają się Mistrzostwa Dolnego Śląska w Sudoku.